Olszewskiego 23B, 51-642 Wrocław+48 514 825 617
17 marca, 2025
Nadużywanie alkoholu wiąże się z wieloma długofalowymi problemami zdrowotnymi, a jedną z jego konsekwencji może być pogorszenie funkcji poznawczych oraz pamięci. Często zdarza się, że osoby po spożyciu alkoholu podejmują różnorodne działania, w tym także złożone zadania, z których później nie mają żadnych wspomnień. Naukowcy zidentyfikowali mechanizm, który leży u podstaw tego zjawiska, i mają nadzieję, że lepsze zrozumienie tego problemu przyczyni się do zapobiegania wielu negatywnym skutkom.
Palimpsest alkoholowy, znany też jako Alcohol-Induced Blackout, to forma tymczasowej amnezji następczej, która może trwać od kilku minut do kilku godzin. W tym stanie mózg nie jest w stanie tworzyć ani zapisywać nowych wspomnień. Co ważne, podczas takich epizodów nie dochodzi do utraty przytomności. Osoby doświadczające palimpsestu często podejmują bardziej impulsywne i ryzykowne decyzje, co zwiększa prawdopodobieństwo odniesienia obrażeń, zatrucia alkoholem czy nawet śmierci. W zależności od nasilenia zaburzeń pamięci można wyróżnić dwa typy: całkowite (en bloc blackouts) oraz częściowe (fragmentary blackouts).
Ilość alkoholu, która może wywołać ten stan, jest kwestią bardzo indywidualną. Badania wykazały, że stężenie alkoholu we krwi wynoszące około 0,16% sprzyja wystąpieniu palimpsestu, lecz zaburzenia pamięci mogą pojawić się także przy znacznie niższych wartościach wskaźnika BAC (Blood Alcohol Content), zwłaszcza u osób regularnie zażywających leki, takie jak środki nasenne czy przeciwlękowe. Na poziom BAC wpływają nie tylko ilości spożywanego alkoholu, ale również inne czynniki, takie jak genetyka, tolerancja na alkohol, masa ciała, czy płeć.
Alkohol może prowadzić do wystąpienia amnezji, zarówno całkowitej, w której nie pamiętamy niczego po spożyciu, jak i częściowej, gdy potrafimy przypomnieć sobie niektóre wspomnienia. To, ile alkoholu jest potrzebne, aby pojawiły się zaburzenia pamięci, jest sprawą indywidualną. Dla niektórych osób wystarczy niewielka ilość, zwłaszcza jeśli stosują leki nasenne lub przeciwlękowe, podczas gdy inni mogą potrzebować więcej. Osoby z wolniejszym metabolizmem alkoholu są bardziej narażone na częstsze epizody amnezji alkoholowej, jednak osoby, które piją dużo, również nie powinny czuć się całkowicie bezpieczne. Nigdy nie możemy przewidzieć, kiedy amnezja alkoholowa może doprowadzić do ryzykownych lub nawet nielegalnych zachowań. Problem ten może dotknąć każdego – szacuje się, że ponad 11% kobiet i aż 20% mężczyzn doświadczyło amnezji alkoholowej przynajmniej trzy razy w ciągu roku.
Zaniki pamięci u osób uzależnionych od alkoholu to poważny problem. Długotrwałe i intensywne spożywanie alkoholu może prowadzić do wystąpienia zespołów amnestycznych, takich jak Zespół Korsakowa czy encefalopatia Wernickego. W takich przypadkach luki w pamięci często są wypełniane fałszywymi informacjami. Niestety, niektóre zmiany w mózgu mogą być nieodwracalne, a poprawa stanu zdrowia zależy od zaawansowania choroby.
Badania przeprowadzone w 2004 roku, opublikowane w „Archives of General Psychiatry”, ujawniły, że 11,4% kobiet oraz 20,9% mężczyzn doświadczyło blackoutów spowodowanych spożywaniem dużych ilości alkoholu, co miało miejsce trzy lub więcej razy w ciągu roku. Pod wpływem alkoholu zachodzą zmiany w aktywności niektórych receptorów glutaminianu oraz zwiększa się produkcja wybranych hormonów steroidowych zakłócających plastyczność synaptyczną. Naukowcy z Washington University School of Medicine w Saint Louis zaobserwowali w badaniach na modelach zwierzęcych, że te zmiany prowadzą do zaburzenia tzw. długotrwałego wzmocnienia synaptycznego (Long-term potentiation, LTP) w komórkach piramidalnych hipokampa. Mechanizm ten jest fundamentem procesów pamięciowych i uczenia się.
Nie ma jednoznacznej dawki alkoholu, po której można byłoby z całą pewnością mówić o utracie świadomości. Taki stan zależy od wielu czynników, takich jak masa ciała, spożywany pokarm oraz ogólny stan zdrowia. Istnieją jednak okoliczności, które mogą zwiększać ryzyko „urwania filmu”, w tym:
Zaniki pamięci u osób nadużywających alkohol występują znacznie częściej niż u tych, którzy spożywają go okazjonalnie. Organizm alkoholika, osłabiony przez długotrwałe picie, staje się bardziej wrażliwy na toksyczne działanie alkoholu. Problem nie dotyczy wyłącznie pamięci krótkotrwałej, ale również długotrwałej. Częste spożywanie alkoholu obniża zdolność przekształcania informacji z pamięci krótkotrwałej w długotrwałą. Regularne pojawianie się epizodów zapominania powinno być wyraźnym sygnałem, że zaczyna się problem z alkoholem. To z kolei jest silnym impulsem do podjęcia działań prewencyjnych.
Aby zapobiec utracie pamięci spowodowanej alkoholem, warto zdecydować się na zaprzestanie picia i wprowadzenie abstynencji. Dzięki temu można zatrzymać postępujące upośledzenie zdolności poznawczych, które wynika z działania etanolu na komórki nerwowe. W wielu przypadkach możliwe jest nawet częściowe cofnięcie procesu degradacji. Osoby, które zerwały z nałogiem alkoholowym, mogą po zaledwie kilku miesiącach abstynencji zauważyć wzrost objętości substancji szarej w mózgu, a także stopniową poprawę pamięci operacyjnej. Dodatkowo, inne funkcje mózgowe, takie jak orientacja przestrzenna czy zdolność do koncentracji, również ulegają poprawie.
Częste występowanie palimpsestu może być jednym z sygnałów świadczących o uzależnieniu od alkoholu. Najskuteczniejszym sposobem na poradzenie sobie z tym problemem jest całkowite zaprzestanie picia. Dla osób, które nałogowo spożywają napoje wyskokowe, oznacza to potrzebę skorzystania z terapii odwykowej. Tylko profesjonalne placówki z doświadczonym zespołem lekarzy i psychoterapeutów mają możliwość dostarczenia niezbędnych narzędzi do walki z uzależnieniem. W przypadku zaawansowanego stadium występowania palimpsestu, zaleca się także konsultację z neurologiem, aby wdrożyć odpowiednie leczenie neurologiczne.
Pamięć krótkotrwała to umiejętność zapamiętywania informacji, które są na bieżąco odbierane przez nasze zmysły. Odpowiada za przyswajanie nowych wiadomości oraz uczenie się, a także stanowi fundament dla pamięci długotrwałej. Charakterystyczną cechą tego rodzaju pamięci jest jej nietrwałość, co sprawia, że może być wrażliwa na wpływy zewnętrzne, takie jak nadużywanie alkoholu.
Pamięć długotrwała kształtuje się w hipokampie jako efekt przetwarzania pamięci krótkotrwałej. Niestety, ten proces może zostać zakłócony przez wpływ alkoholu na nasz układ nerwowy, co prowadzi do zmniejszenia objętości substancji szarej oraz połączenia etanolu z receptorami w hipokampie. Ta struktura znajduje się w płacie skroniowym kory mózgowej i jej aktywność elektryczna ulega ograniczeniu. W rezultacie, w stanie nietrzeźwości blokowana jest transmisja danych, co skutkuje lukami w pamięci, często określanymi jako „urwany film”.
Luki te mogą występować w wyniku nadmiernego spożycia alkoholu, zwłaszcza gdy picie jest intensywne, organizm jest niedostatecznie nawodniony, lub gdy alkohol konsumowany jest na pusty żołądek. Osoby, które doświadczają „urwanego filmu”, pamiętają wydarzenia sprzed rozpoczęcia picia, ale nie są w stanie zapisać wspomnień w trakcie konsumpcji. Dodatkowo, problemy z pamięcią u osób nadużywających alkoholu mogą być spowodowane niedoborem witaminy B1, która jest kluczowa dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego.
