Olszewskiego 23B, 51-642 Wrocław+48 514 825 617
20 listopada, 2021
Nudności, wymioty, ból różnego podłoża, nagromadzenie toksyn, zatrucie. Dalej: wszelkie zaburzenia i schorzenia układów i narządów wewnętrznych. Następnie choroby przewlekłe, takie jak zapalenie i marskość wątroby, uszkodzenia mózgu, zawał, niedokrwistość, napady padaczkowe, utrata świadomości, choroby psychiczne, a w konsekwencji śmierć. Z drugiej strony: nieprawidłowości w funkcjonowaniu życia rodzinnego, zawodowego, społecznego, pogorszenie sytuacji ekonomicznej. To wszystko to jedynie kropla w morzu konsekwencji wywołanych działaniem alkoholu, szczególnie pitego nałogowo i w nadmiarze. Co ciekawe, w aspekcie alkoholizmu i jego konsekwencji na środowisko osoby uzależnionej tak dużo mówi się o współuzależnieniu małżonka, zespole FAS i FASD u dzieci, czy też DDA – Dorosłych Dzieci Alkoholików. Znane są również zagrożenia dla płodu, który eksponowany jest na działanie toksyn i etanolu. Niestety w ciąż niewiele osób ma świadomość, że dzieci, a konkretnie noworodki, mogą urodzić się z już istniejącym u nich uzależnieniem od alkoholu, ale i innych używek, a tuż po porodzie diagnozuje się u nich zespół odstawienny, o którym więcej znajduje się w niniejszym artykule.
Zespół abstynencyjny, czyli inaczej mówiąc odstawienny dotyczy tych dzieci, które zostały urodzone przez matki stosujące w okresie ciąży różne używki. Zalicza się do nich oczywiście alkohol, ale i także papierosy i narkotyki. Kiedy kobieta dowiaduje się o ciąży oczywistym jest, że dla własnego dobra, jak i zdrowia dziecka powinna natychmiastowo zrezygnować z wszelkich form odurzania się – jeżeli tego nie robi, jawnie stosuje przemoc prenatalną wobec swojego nienarodzonego dziecka. Niestety zespół odstawienny dotyka również noworodków mam stosujących podczas ciąży różnego rodzaju leki, zazwyczaj w czasie leczenia chorób psychicznych lub przewlekłego bólu. Na ten moment zespół abstynencyjny noworodków dla lekarzy stanowi wyzwanie medyczne. Szacuje się, że jest on rozpoznawany od 50 do 95% dzieci urodzonych przez narkomanki.
Kobieta, która spodziewa się dziecka powinna w szczególności unikać alkoholu i nikotyny, przez co zabronione jest palenie papierosów w czasie ciąży. Duże zagrożenie niosą za sobą narkotyki i niektóre leki. Należy mieć na uwadze, że w niektórych przypadkach kodeina, morfina, heroina, czy też metadon, które zaliczają się do opioidów i ich pochodnych również mogą być stosowane jako leki, a udowodniono ich destrukcyjny wpływ na płód. Kobieta ciężarna powinna również zrezygnować ze stosowania barbituranów, benzodizepiny, neuroleptyków, leków przeciwpsychotycznych, kokainy i amfetaminy.
Zespół abstynencyjny pojawia się wtedy, kiedy rozwijający się płód już jest uzależniony od pewnych substancji, a ze względu na poród, nagle zostaje pozbawiony danego produktu. Noworodek w tym przypadku doznaje pewnego rodzaju szoku. Pojawiają się tutaj swoiste objawy. Poniżej znajduje się lista najczęściej występujących czynników, po których zaobserwowaniu można postawić diagnozę rozpoznania zespołu odstawiennego, przy czym warto mieć na uwadze, że towarzyszące noworodkowi objawy zależne są od typu środka, który był przyjmowany przez kobietę ciężarną, a ich nasilenie w sytuacji odstawienia niekoniecznie musi być skorelowany z dawką i długością ekspozycji płodu na działanie danej używki.
Tak więc należy zwrócić uwagę na występowanie:
Oprócz tego dziecko z zespołem odstawiennym charakteryzuje się mniejszą masą urodzeniową, a także mniejszym wzrostem. Z czasem pojawiają się u nich zaburzenia rozwojowe, a także wykazują trudności adaptacyjne. Dodatkowo są bardziej narażone na infekcje bakteryjne i wirusowe, a także w większym stopniu grozi im nagła śmierć łóżeczkowa.
Na co zwraca uwagę personel medyczny przy rozpoznaniu zespołu abstynencyjnego u noworodków? Skale używane do oceny stanu dziecka
W chwili obecnej w medycynie dostępne jest kilka propozycji skal, które można zastosować przy ocenie stanu noworodka z zespołem abstynencyjnym, przy czym do tej pory żadna z nich nie została uznana za standardową. Lekarze mają tutaj do dyspozycji m.in. skalę Neonatal Withdrawal Scoring System, Neonatal Withdrawal Inventory, Riley Infant Pain Scale, a także kryteria Ostrea. W większości przypadków szpitale adoptują się do jednej wybranej i dostosowują ją do swoich potrzeb. Niezależnie od środka uzależniającego, jego ekspozycję i mechanizmy działania, stosowane są te same narzędzia.
Najczęściej wykorzystywana jest skala Finnegana. Wyszczególniono tutaj 20 najczęściej obserwowanych nieprawidłowości i przydzielono do grup zaburzeń w obrębie układów: pokarmowego, nerwowego oraz oddechowego. Następnie każdy objaw otrzymał rangę na podstawie znaczenia patologicznego. Te, które w aspekcie niepożądanych zmian są najmniej poważne otrzymują 1 punkt, z kolei te, które wykazują największy stopień zagrożenia dla zdrowia, rozwoju i życia dziecka posiada 5 punktów. W sytuacji kiedy objawy łącznie otrzymały do 7 punktów, uznawane są za łagodne i zazwyczaj w takich przypadkach nie ma konieczności włączania leczenia farmakologicznego. Stosowane są jedynie zabiegi pielęgnacyjne. Jeżeli suma punktów wszystkich objawów osiąga 8 lub więcej punktów, należy włączyć zaawansowane leczenie.
Personel medyczny zwróci więc uwagę między innymi na następujące parametry życiowe noworodka:
Łącznie z oznaczeniem:
Sposób leczenia Zespołu Abstynencji Noworodkowej (NAS) zależny jest od stopnia nasilenia objawów i zaawansowania choroby. Lekarze zwracają również uwagę na skalę zniszczeń w aspekcie zdrowia dziecka. Na początku stosowane jest leczenie objawowe. Personel medyczny redukuje hałas w miejscu przebywania noworodka, przyciemnia pomieszczenie, wprowadza delikatną pielęgnację, a także podaje pokarm na żądanie dziecka, przy czym przerwa między kolejnymi karmieniami nie może być krótsza niż trzy godziny. Zazwyczaj te metody niefarmakologiczne wystarczą, o ile objawy były łagodne lub uzyskały łącznie do siedmiu punktów w skali oceny stanu noworodka. Jeżeli nasilenie objawów jest znaczne, wprowadza się dostosowane do indywidualnego przypadku leczenie na oddziale neonatologicznym. Zwykle wykorzystuje się tutaj siarczan morfiny, metadon, buprenorfinę, fenobarbital, albo diazepam. Celem podjętego leczenia jest minimalizowanie objawów odstawiennych, a także zmniejszenie poziomu uzależnienia noworodka od substancji psychoaktywnej, którą zażywała ciężarna.
W dalszym ciągu w Polsce brakuje poradnictwa prenatalnego na wysokim poziomie. Szkoły rodzenia, które również dostępne są bezpłatnie w ramach NFZ, omijają tematykę zespołu NAS, co niestety wiąże się z tym, że wiele kobiet nie ma świadomości zagrożenia wynikającego z możliwości uzależnienia się płodu nie tylko od samych używek, ale również od zażywanych leków. Tym samym, bardziej świadome kobiety będą odczuwać silny lęk spowodowany wyrzutami sumienia stosowania pewnych leków, a kobiety uzależnione od używek nie będą czuć potrzeby rezygnowania z niej. Kobiety powinny mieć dostęp do specjalistów, którzy wytłumaczą im teratogenność omawianych substancji, a także poruszą kwestie oczekiwanego przebiegu klinicznego, jak również późniejszego etapu karmienia piersią. Wiadomo, że alkohol bardzo mocno przenika przez łożysko do dziecka wywołując liczne zaburzenia, a co ciekawe, niektóre leki wykazują już niewielki poziom toksyczności na płód.
